Damesdingen

met 1 reactie

Laatst had ik een bezoeker in het kasteel die ik iets vertelde over de dames die iets moesten doen, ik weet niet meer wat. Zijn eerste reactie was: “Oh, daar hadden die dames tijd zat voor!”. Het standaardbeeld van een adellijke dame is dat ze zich bezig houden met borduren, lezen, tekenen en schilderen, muziek maken, bloemschikken en thee drinken. Dat deden, dat is zonder meer waar. Hun opleiding was daar ook op gericht. Er werd alleen uiteindelijk in hun leven wel meer van hun verwacht. Om te beginnen waren ze natuurlijk eindverantwoordelijk voor het huishouden. Bij afwezigheid van hun man, moest ze vaak ook (een deel van) zijn taken wat betreft het beheer van het landgoed overnemen. Er was natuurlijk ook daar allerhande personeel, maar de vrouw des huizes was dan wel eerste aanspreekpunt.

Hoe adellijke dames hun leven inrichtten, was natuurlijk afhankelijk van hun talenten en de ruimte die hun man hun gaf. Een mooi voorbeeld van twee uitersten zijn Margaretha Turnor en haar schoondochter Ursula Philippota van Raesfelt.

Johann Georg Heldebeutel maakte acht aquarellen van de Sitftdames van Thorn die volledig voldoen aan het beeld dat we van adellijke dames hebben. Van links naar recht: borduren, schilderen, bloemschikken en nogmaals borduren. Collectie Stichting Abdijkerk Thorn

Margaretha en Philippota

In mei kwam het boek “De eigenzinnige erfdochter van Middachten” van Hermine Manschot-Tijdink uit. Deze eigenzinnige erfdochter is Ursula Philippota van Raesfelt die trouwt met de enige zoon van Margaretha Turnor. Uit het boek blijkt eens te meer dat Ursula Philippota en Margaretha verschillen als dag en nacht.

Margaretha is een buitengewoon pragmatische vrouw en haar man weet dat hij een groot deel van zijn lopende zaken aan haar over kan laten. Ze legt hem via de post verantwoording af en vraagt toestemming voor zaken die geregeld moeten worden. Ze geeft daarbij duidelijk haar mening, maar de beslissing ligt bij haar man. Margaretha was bovendien een goed calvinistische vrouw, ze zal dus niet snel over frivoliteiten schrijven. Als er iets kunstzinnigs in haar leven gebeurt, schrijft ze er wel over: dat ze op haar zestigste gedanst heeft bijvoorbeeld. Ze schrijft er maar één keer over, dus je kunt zeggen dat ze het nooit deed. Feit is dat ze wel kón dansen, op haar zestigste viel het haar alleen zwaar. Waarom ze het toen aan haar man schreef? We zullen het nooit zeker weten.

Van Ursula Philippota is bekend dat ze één van de mooiste vrouwen van Europa was en dat ze prachtig luit speelde. Haar man is, net als zijn vader, eigenlijk altijd van huis, maar dan als militair. Zij was alleen niet zo zakelijk en zo’n pragmatische manager als haar schoonmoeder. Als haar man tegen de katholieken in Ierland vecht, waarschuwt Hans-Willem Bentinck hem dat het thuis niet goed gaat. Ursula Philippota laat het landgoed versloffen. Het is te makkelijk om te zeggen dat dat niet haar talent was. De lat lag natuurlijk hoog vergeleken bij haar schoonmoeder en misschien nam haar man voetstoots aan dat zijn vrouw dezelfde talenten had als zijn schoonmoeder.

Nurture en Nature

Dame en een officier, Gesina ter Borch, ca. 1654 – ca. 1658 (fragment). Collectie: Rijksmuseum

Als je gaat kijken hoe het nou komt dat ze zo verschillend zijn, dan ben je als eerste geneigd te kijken naar opvoeding. In dit geval is de verleiding dan groot om daarbij de nadruk op de adellijkheid te leggen. Philippota is de dochter van een adellijke dame en heer. Margaretha heeft weliswaar een adellijke moeder, maar haar vader is een Britse officier, die waarschijnlijk niet adellijk is. We weten heel weinig over de opvoeding van beide dames, dus zelfs dát is gissen. Hoewel Philippota’s vader een adellijke heer was, was hij ook een officier in het leger. Een andere man die waarschijnlijk van grote invloed was op Margaretha, was haar om Jacques Wijts, die uit een Zuidnederlandse adellijke familie kwam. En bovendien eveneens officier was is het Staatse leger. Wat dat betreft was de achtergrond van beide dames dus niet heel anders.

De andere kant van de medaille is om het dan helemaal op de aard van het beestje te gooien. Margaretha was nou eenmaal praktisch en wat grover en Philippota was nou eenmaal kunstzinnig en verfijnd. Ook dat is heel kort door de bocht. Een belangrijk verschil tussen hoe wij naar beide dames kijken heeft ook te maken dat we Margaretha als persoonlijkheid pas leren kennen in 1667 (de oudste bewaarde brieven aan haar man), dan komt ook Philippota al voor in haar brieven. Margaretha is dan 54 en Philippota nog maar 24. Dan zijn ook nog heel andere dingen in je leven belangrijk.

Omstandigheden

Een derde factor die mee speelt zijn de omstandigheden waarin je bent. De eerste jaren in de familie Van Reede zullen voor Philippota niet makkelijk geweest zijn. Philippota was eigenzinnig, wist wat ze wilde, maar moest als 17e eeuwse dame naar haar man luisteren. En haar man luisterde naar zijn vader en bij diens afwezigheid naar zijn moeder. Philippota trok dus heel vaak aan het kortste eind en zal waarschijnlijk op de dingen die Margaretha ‘van nature’ deed als adellijke dame, hard afgerekend worden. De lat en de verwachting liggen hoog, misschien te hoog voor zo’n jonge vrouw.
Philippota zal niet het natuurtalent hebben dat Margaretha had voor het management en het beheer van het landgoed, daarvoor gaat er ook te veel mis. Dat valt zelfs anderen op. Hans Willem Bentinck waarschuwt Philippota’s man als die lang afwezig is, dat het niet goed gaat bij zijn vrouw op Middachten. Dus er zal absoluut wat nature, wat nurture en wat omstandigheden zijn. En dat is het leuke van waar ik mee bezig ben: het gedrag van deftige dames is net zo standaard als van de 21e eeuwse mens. We doen veel dingen net zoals onze sociale groep, maar we zijn ook allemaal ons unieke zelf. En dat geldt en gold ook voor deftige dames.

Één reactie

  1. Flair -
    | Beantwoorden

    […] doe mijn best me vertrouwd te maken met damesdingen, want die spelen zeker een rol. En ja, het zal gaan over ,,..vrouwen .., die .. kinderen … […]

Laat een reactie achter