De 18de eeuwse Anna Elisabeth van Tuyll van Serooskerken (1745-1819), Annebetje voor intimi, was de nicht en beste vriendin van Belle van Zuylen (1745-1805). Als je het over adellijke dames en sterke vrouwen hebt, dan zal iedereen Belle van Zuylen voor op de tong hebben liggen. Annebetje was ook niet dom, ook creatief, maar iets conventioneler dan Belle. Ze voldeed aan de verwachtingen en trouwde keurig met een adellijke heer, Frederik Christiaan Reinhard van Reede (1743-1808), heer van Amerongen.
Het huwelijkse leven
Volgens mij hadden Frits en Annebetje het goed samen, ze deelden interesses zoals muziek maken en lezen en leidden een leven dat paste bij hun stand. Dat leven was alleen wel wat duurder dan hun beurs groot was. Belle dringt er bij Annebetje op aan dat ze nu toch eens haar uitgaven op orde moet krijgen. Dat is eigenlijk nooit gelukt, het gat in de hand bleef groot. Toch viel de opmerking van Belle in vruchtbare aarde. Waar financieel beheer nooit iets was waar vrouwen zich mee bezig hielden, verandert dat in de achttiende eeuw.
Boekhouden
Halverwege de achttiende eeuw begint boekhouden in Engeland voor zowel jongens, meisjes, mannen en vrouwen vorm te krijgen en het bijhouden van de eigen financiën wordt in alle lagen van de bevolking gestimuleerd. Eén van de manieren om daarbij te ondersteunen is dat in Engeland almanakken ontstaan die een soort combinatie van agenda en kasboek zijn. Uiteraard bevatten ze ook allerhande almanakachtige informatie.
Ook in de Republiek wordt van de vrouw verwacht dat ze haar financiën op orde heeft. De huishoudelyke Hollandsche jufferlyke almanach voor ’t schrikkeljaar 1780 zegt hierover:
Om uw algemeen plan te vormen, zal het noodig zyn eene vry nauwkeurige Rekening te maaken. En indien gy u, van deezen tyd af, gewent om rekening te houden van al de kleine zaaken u toevertrouwd, zult gy daarin bedreeven worden, en in staat zyn om op vry zekeren grond te gissen, in gevallen, waar in men geene zekerheid kan hebben. Veele stukken van de Uitgaave zyn geregeld en bepaald: op deezen kan men wasten staat maaken; en door raad te pleegen met Lieden van ondervinding, zult gy in staat weezen om het beloop der andere te raamen.
De almanak geeft alleen geen handvaten hóe de rekening op te maken. De almanak bevat vooral wetenswaardigheden: vertrektijden van de post, namen van vorsten, een algemeen huishoudelijk handboekje voor jonge juffrouwen, maar ook raadsels en verhalen.
In het huisarchief van Kasteel Amerongen zit een agenda van de vijfde graaf van Athlone, Annebetjes Frits. Deze agenda is een typisch voorbeeld van zo’n Engelse combinatie van agenda en kasboek. In ons geval heet het boekje The Ladies complete Pocket-Book 17681Helaas is dit archiefnummer niet gedigitaliseerd.
Het huishoudboekje van Annebetje
Begin negentiende eeuw werd er een grote professionaliseringsslag gemaakt bij het personeel in grote huizen als dit. Naar aanleiding van Belles opmerking heeft Annebetje een bijdrage aan deze professionalisering geleverd. Waarschijnlijk op grond van haar ervaringen in Engeland, schrijft zij een boekje waarin ze heel precies aangeeft wat er nodig is voor een huishouding in een huis als dit. Het rekent bijvoorbeeld precies voor wat er nodig is voor de schoonmaak en in de stallen. Het biedt modellen waarmee je uit kan rekenen wat het betekent als je zes paarden hebt: wat kost het onderhoud en hoeveel personeel heb je ervoor nodig.
In het boekje staan bovendien standaardmenu’s voor het personeel die je een prijs per persoon per dag geven. Zo kan je dus precies uitrekenen wat je aan je personeel kwijt bent. Naast de menu’s staan er ook prijslijsten van leveranciers in. Bij het boekje hoorden tabellen die je los bij kon bestellen en met de hand kon invullen. Eigenlijk is dit wat we nu ‘Facility Management’ noemen.
De weerbarstige praktijk
De methode die ze schreef, is bijzonder gestructureerd. Je zou verwachten dat haar eigen administratie dan ook piekfijn op orde is. In het Gelders Archief ligt haar huishoudkasboekje. Omdat we in Amerongen geen ingevuld voorbeeld hebben van de tabellen van het huishoudboekje, ging ik er eens goed voor zitten.
De kaft ziet er bijzonder degelijk uit, maar als je het openslaat zie je vooral losse briefjes en heel veel speelkaarten. Soms staan daar inderdaad berekeningen op, maar of dat over speelschulden gaat of over huishoudelijke aankopen, wordt niet duidelijk. Na een paar pagina’s is er inderdaad zo’n degelijk model om de huishoudadministratie te kunnen noteren. Het model is helaas leeg en de overige pagina’s in het kasboek zijn maagdelijk.
De Margaretha’s
Dat er halverwege de achttiende eeuw voor het eerst formele instructie was wat betreft de financiële huishouding, betekent niet dat de dames daarvoor niets deden. Alleen deden ze het op hun eigen manier.
Een heel vroeg overzicht van uitgaven dateert uit 1597 en is van Margaretha Wijts (1575-1613). Het is een lijst met uitgaven die in een aantekenboekje zit. In het aantekenboekje zitten recepten, maar ook een catechismus en waslijsten.
Margaretha Turnor (1613-1700) hield ook nauwkeurig bij wat ze uitgaf. Als haar man, de diplomaat Godard Adriaan van Reede, van huis was, was ze verantwoordelijk voor de inkomsten en uitgaven. In haar brieven schrijft ze over de inkomsten die ze voor het werk van haar man van de Staten (afwisselend de Staten Generaal, Staten van Utrecht en Staten van Holland) ontvangt en ze beschrijft in de brieven de grote uitgaven die het landgoed en de herbouw van het kasteel aangaan. Ze geeft ook vaak aan een memorie bij te sluiten, waarin ze haar uitgaven nauwkeurig bijhoudt. Helaas zijn deze memories niet bewaard gebleven.
Goede orde in zyne uitgaaf
De titel van dit stukje slaat op een motto uit het boekje Voor de huishouding van Annebetje:
Goede orde in zijne uitgaaf verschaft een dubbel goed
De ziele vindt dan rust en ’t lichaam overvloed.
Dat is er wel een om nog eens over na te denken.
Laat een reactie achter