Sommige dingen wennen nooit

met 2 reacties

Vroeger was het leven voor niemand makkelijk. Mensen leefden niet lang: veel vrouwen stierven in het kraambed, veel mannen in de oorlog. Veel kinderen waren wees, niet alleen de arme kinderen, ook de rijke, adellijke kinderen. Ook de kindersterfte was hoog. Vaak doen we daar een beetje makkelijk over: het was toen gewoon, ze waren er aan gewend. Maar nee, sommige dingen wennen nooit.

Overleden kinderen op schilderijen

Zo liet Henriëtte van Nassau Zuylestein in 1719 haar overleden zoontje Reindert schilderen. Een lelijk en raar portret, maar wel rauw. Het is het eerste portret dat ze van één van haar kinderen laat maken. Haar drie andere kinderen worden ook niet oud, de oudste wordt twintig, de andere twee worden dertig. Posthuum laat ze van hun alle drie ook nog een portret maken.

Daarnaast zie je ook familieportretten waar overleden kinderen op weergegeven zijn. Een vroeg voorbeeld is het portret van de familie van Ernst Taets van Amerongen en Mabelia de Ridder van Lunenburg. Op de voorgrond zitten Ernst en Mabelia devoot geknield met voor hun de wapens van hun voorouders. Achter hun hun vijf zoons met daaronder hun wapens en eventueel de wapens van hun vrouwen en kinderen. Daarachter alle dochters met onder hun hun wapens (de ruitvorm is de vrouwelijke variant) en dan helemaal achteraan vijf kleinere en vaag getekende kinderen. Dit zouden heel goed vroeg gestorven kinderen kunnen zijn. Bij één van de dames staat een staf achter haar wapen. Voor welke van de drie ongehuwde zussen dat was, weet ik niet, ze waren non, abdis en prioresse. Daarnaast is het interessant dat er maar relatief weinig van de kinderen trouwden, maar dat is een heel ander onderwerp.

Portret van de familie van Ernst van Taets van Amerongen en Mabelia de Ridder van Lunenburg, anoniem ca. 1525-1549, partikuliere collectie. Bron: RKD

Goderd van Reede van Nederhorst liet na de dood van zijn vrouw, Emerentia Oem van Wijngaarden, een familieportret maken, waarbij de hele familie rondom zijn opgebaarde vrouw staat. Naast de opgebaarde Emerentia een kind in een lijkwade: Emerentia stierf in het kraambed. De engeltjes links boven zijn waarschijnlijk de overleden kinderen. Dit is het enige bewijs dat ze bestaan hebben, in de archieven zijn ze niet terug te vinden. Bijzonder is dat de tweede vrouw van Goderd ook op het schilderij staat, terwijl hij pas na het maken van het schilderij trouwde. Deze Catharina van Utenhove was de zus van zijn schoonzus, dus wellicht kwam ze gewoon een handje helpen…

Familieportret van Godard van Reede van Nederhorst (1588-1648), Emerentia Oem van Wijngaarden (1578-1632), Catharina van Utenhove (1591-1656) en hun kinderen. Cornelis en Herman Saftleven, 1634. Collectie Slot Zuylen.

Overleden kinderen in archieven

Overleden kinderen vind je ook terug in archieven, lang niet altijd. De overleden kinderen van Emerentia Oem van Wijngaarden kennen we eigenlijk alleen door het schilderij. In de offiële archieven vind je daarover niets terug. Toch worden er zeker wel dingen bewaard van en over overleden kinderen. Zo bewaarde Godard van Aldenburg Bentinck de condoleance brieven die hem gestuurd werden toen zijn zoontje Alfred overleed.

Bijna nog indrukwekkender door zijn eenvoud vond ik de geboorteakte van Sophie Marie Adrienne Augustine Julie Constance contesse De Bylandt, geboren 11 mei 1866. Aan het eind van de akte staat erbij gekrabbeld dat ze 1 februari 1867 is overleden. Haar zus en broer waren respectievelijk in 1861 en 1863 geboren. Het bijzondere is dat hun vader in 1873 overlijdt en hun moeder in 1878. Dat betekent dat iemand hun spullen opgeruimd heeft en besloten heeft dat deze geboorteakte bewaard moet worden. Louise, de oudere zus, neemt de geboorteakte mee als ze gaat trouwen. Ook als zij overlijdt, besluit de familie de acte te bewaren. Het went nooit.

2 reacties

  1. Carolien van Raalte
    | Beantwoorden

    Geweldig Annemie

Laat een reactie achter