Ongetrouwde vrouwen

Lang niet alle meisjes van een adellijk gezin konden vroeger trouwen. Een huwelijk en dan met name de huwelijkse voorwaarden waren een prijzige verbintenis. Dit is overigens niet specifiek voor vrouwen, want ook mannen konden lang niet altijd trouwen. Bij hun speelde dan vooral de mogelijke splitsing van het bezit een rol.

Ongetrouwde vrouwen lopen meer dan ongetrouwde mannen het risico om uit de geschiedenis te verdwijnen. Ze hadden lang niet altijd een eigen adres, waren niet relevant voor de genealogie en hadden zelden spannende of maatschappelijk relevante functies. Uiteraard intrigeren die ongetrouwde vrouwen mij. Bij de expositie over de prinsessen van Thorn werd een tipje van de sluier opgelicht. In het protestantse deel van onze natie waren de damesconventen wel omgebouwd naar een gereformeerde vorm, maar dat was toch anders. Daarover wellicht later meer.

Het is dan ook fijn als er onverwacht opeens een pareltje van een document gevonden wordt, waarin een ongetrouwde vrouw haar leven uitgebreid documenteert. In 2019 werd in een Belgisch familiearchief het memorieboek van Maria van Nesse gevonden. Judith Noorman en Robbert Jan van Maal moeten zich het snot voor de ogen gewerkt hebben om in 2022 hiervan een boek te maken. Maria van Nesse leefde van 1588 tot 1650 in Alkmaar. Ze was ongetrouwd en katholiek. We kennen verder haar stamboom, en dat was het wel ongeveer..

Memorieboek

In dat onbekende kwam verandering door het gevonden memorieboek. Margaretha stuurt regelmatig memories mee met haar brieven en dan gaat het meestal om overzichten van kosten. En dat is ook de basis van dit memorieboek. Maria noteert alles wat ze uitgeeft, maar ze geeft daar vaak meer informatie bij, dingen die ze wil onthouden (aha! memorieboek!). Het is bijzonder hoeveel je over iemand te weten komt alleen al aan de hand van iemands uitgaven. Het gaat over hoe Maria aan haar dagelijkse levensmiddelen komt, welke feesten ze viert en met wie, wat voor kadootjes de kinderen van haar broer en zus krijgen, haar geloof en de schilderijen die aan de muur hangen.

Ik kon mij het boek veroorloven dankzij een boekenbon die ik kreeg en waar ik dus extreem blij mee ben. Het mooie is dat ik direct connecties heb kunnen leggen met bijvoorbeeld de Wijn en spijs rondleiding die ik in November maakte. In de brieven van Margaretha vind ik niks over naar de markt gaan, maar er zijn zeker overeenkomsten in de aankoop van eten en drinken. Beide dames hebben de beschikking over een moestuin en een boomgaard waar een deel van het eten vandaan kwam. Het grappige is dat ze dezelfde dingen groot inkopen: wijn, boter en kaas.

Wijn

Maria laat het vat wijn bij de wijnhandelaar liggen, dat deed Margaretha ook, alleen denk ik om een andere reden. Maria woonde in Alkmaar en de wijnhandelaar zal op loopafstand geweest zijn, dan kan het vat beter daar liggen dan in je eigen huis. Voor Margaretha was het een belastingafweging: ze was op de vlucht en wist niet waar ze de wijn zou gaan drinken. Op het moment dat iets consumptiewijn werd, moest je er accijns over betalen. Als Margaretha dus wijn van Amerongen (waar ze waarschijnlijk al accijns betaald had) naar Amsterdam zou ‘uitvoeren’, dan zou ze daar weer accijns moeten betalen. In Amsterdam had ze een huis gehuurd en in Den Haag stond hun eigen huis. Als ze na Amsterdam zou besluiten dat Den Haag toch veilig genoeg was, dan had ze de wijn weer moeten ‘invoeren’. Door het bij een wijnhandelaar te leggen, is het nog geen consumptiewijn.

Amerongse ongetrouwde vrouwen

Elke generatie in Amerongen heeft ook zijn ongetrouwde zussen. Ik geloof dat ik ze inmiddels wel min of meer in kaart heb, maar over hun levens weet ik nog heel weinig. Christina Reiniera van Reede heeft luid en duidelijk van zich laten horen. Zij woonde samen met haar eveneens ongetrouwde zus op Amerongen, maar ik weet nog weinig van hoe haar leven eruit zag. Van een paar zussen uit eerdere generaties weet ik dat ze prebendes (soort uitkering) hadden van de Utrechtse dameskloosters. Ik heb alleen (nog?) geen flauw idee hoe het leven van die dames eruit zag. Kortom, er is nog veel te onderzoeken en het is fijn als er dan een boek is dat je een zetje in de goede richting geeft.

Het boek ‘Het unieke memorieboek van Maria van Nesse (1588-1650)’ werd geschreven door Judith Noorman en Robbert Jan van der Maal en is uitgegeven door de Amsterdam University Press en te koop via Walburg Pers.