Brieven

Afgelopen vrijdag was er een (ten dele) online symposium om de expositie Historische Vrouwen in het Prinsenhof in Delft te openen. Het symposium is nog te bekijken. Het geluid is niet heel fijn, de inhoud wel!

De eerste lezing was van Femke Deen, de schrijfster van de biografie over Anna van Saksen en zij vertelde over de brieven van de vrouwen van Willem van Oranje. De boodschap van haar lezing was tweeledig: er zijn minder brieven van vrouwen bewaard gebleven en er is lang niet serieus naar de inhoud gekeken.

Margaretha Turnor

Met name dat onderdeel over het bewaren van brieven en andere archief onderdelen vind ik interessant. Kasteel Amerongen is gezegend met heel groot huisarchief. Het kasteel is door vele generaties bewoond geweest, maar ook perioden niet bewoond geweest. Alle ruimte dus om oude papieren te bewaren. Margaretha Turnor (1613-1700) was getrouwd met de diplomaat Godard Adriaan van Reede (1621-1691). Als hij van huis was, stuurde zij hem twee keer per week een brief.

Het kasteel is in 1673 door de Fransen in brand gestoken, dus wat er op dat moment in huis aanwezig was, moet als verloren beschouwd worden. Van Margaretha en haar man Godard Adriaan was hij de bewaarder en zij de opruimer. Er zijn nagenoeg geen brieven gericht aan Margaretha, maar van brieven aan haar man zijn er stapels. Opvallend is dat de oudste brieven van zijn vrouw en zijn zoon dateren van 1667. Godard Adriaan is eerder weg geweest, dus er moet eerder geschreven zijn.

Dat zijn al drie dingen die voor de vorming van een archief essentieel zijn: de persoonlijke keuze om iets te bewaren of niet, de ruimte om dingen te bewaren en het geluk hebben dat er geen vernietigende gebeurtenissen zijn.

Als je kijkt naar een familie vanuit het dynastie-oogpunt bekijkt, dan is een huis als Amerongen fijn: van elke heer en zijn vrouw is een mooie hoeveelheid papier bewaard en mogelijk heeft elke vrouw van haar familie ook nog wat meegenomen. En hier zie je ook gelijk het probleem als je vrouwen wilt volgen: waar laat ze haar papieren? Op haar geboortehuis of neemt ze alles mee naar het huis waar ze in trouwt?

Interessant is overigens dat er wel documenten van voor de brand bewaard zijn gebleven, dus Margaretha heeft een deel in veiligheid weten te brengen. Hierbij zit onder andere het Album Amicorum van haar schoonmoeder, Anna van den Boetzelaar (1584-1650). Welke keuzes ze hierbij gemaakt heeft zullen we nooit weten.

Anna Walburg van Reede

Anna Walberg (1618-1662) is de schoonzus van Margaretha. Ze trouwt in 1645 met Johan van Tuyll van Serooskerken (1615-1649) en in 1647 krijgen ze een zoon. Deze jongen, Goderd Willem, wordt op zijn veertiende wees en hij wordt (verder) opgevoed bij zijn tante Margaretha in Amerongen. In de nalatenschap van Anna Walburg zitten onder andere een stuk van Anna Maria Schurmans, de eerste Nederlandse, en mogelijk Europese, vrouwelijke studente aan een universiteit. Om te weten wat de relatie tussen Anna Walburg en Anna Maria was, zou het interessant zijn om haar papieren eens door te snuffelen. Deze papieren lagen óf in Goderd Willems Zeeuwse bezittingen óf ze komen eerst op Amerongen terecht, het kan zijn dat ze daar in 1673 nog lagen en bij de brand verloren zijn gegaan.

Mocht Goderd Willem de papieren meegenomen hebben, dan kunnen ze uiteindelijk op kasteel Nederhorst ten Berg terecht gekomen zijn, dat hij in 1692 koopt. Hij woont er zelf en verbouwt er, maar hij koopt het eigenlijk voor zijn zoon. Deze zal nooit trouwen en uiteindelijk komt het terecht bij de zoon van zijn dochter die het verkoopt. De vraag is of hij voor die tijd het kasteel leeg haalt en wat er met de papieren gebeurt. Opruimen voor een verhuizing is altijd zo’n moment dat er veel weggegooid wordt.

De dochter van Goderd Willem, Susanne Leonora van Tuyll van Serooskerken, trouwt met Jan Arent de Vos van Steenwijk. Met hem woont ze eerst in de Havixhorst in het Drentse De Wijk en daarn in Nijerwal in Vollenhove. Zij krijgen één zoon, maar hun zoon krijgt vijf kinderen.

Je ziet dat zelfs als papieren bewaard worden van voorouders, je niet altijd kan zeggen waar ze terecht komen. In het Zeeuws Archief komt nog weinig van de Van Tuyll van Serooskerkens voor, in de archieven van Kasteel Amerongen en Slot Zuylen bij het Utrechts Archief heb ik ze niet terug gevonden. Het Drents Archief heeft nog een archief van de Havixhorst, maar daar zitten alleen zakelijke documenten in. Het familiearchief van de familie De Vos van Steenwijk in het Regionaal Historisch Centrum Zwolle is samengesteld uit de archieven van de verschillende takken van de familie. Toch mist er veel, want een groot deel van het archief lag in Windesheim, toen dat aan het eind van tweede wereldoorlog gebombardeerd werd.

Mannen en onze vrouwen

Dit betekent overigens niet dat archieven van mannen altijd keurig op één plek liggen. Het nadeel, en het charmante, van brieven is dat de helft altijd ergens anders is, dus ook voor mannengeschiedenis zal je soms flink moeten zoeken. Bovendien geldt het dynastie-verhaal alleen voor oudste zonen, de andere zonen gaan ook naar elders, getrouwd of niet.

Voor zowel “onze” mannen als “onze” vrouwen moet ik verschillende archieven langs. Gelukkig zijn er in de verschillende deelarchieven veel brieven van vrouwen bewaard gebleven. Mede dankzij Corona zijn er inmiddels heel veel documenten digitaal in te zien. Dat scheelt reizen, maar achter je scherm werken is toch anders dan de spanning van het openen van een echt document.