De eigenzinnige erfdochter

Het is volkomen onverdiend dat ik nog niet toegekomen ben aan een stukje over het boek De eigenzinnige erfdochter van Middachten van Hermine Manschot-Tijdink. Er is een periode geweest dat biografieën verslond, maakte niet uit van wie. Een goede biografie is een heerlijke manier om te verdwalen in een andere tijd, een ander leven, een andere geest. En dit is echt zo’n lekker geschreven biografie, dus ook als je niets met kastelen en adellijke dames hebt, is dit een heerlijk leesboek.

Nou is de hoofdpersoon van dit boek voor mij een zeer belangrijke persoon. Die eigenzinnige erfdochter was getrouwd met een heer van Amerongen en is dus ook één van “mijn” vrouwen! Philippota kreeg al een rol in mijn vorige blogje en daar viel haar het lot ten deel dat ze ook in haar leven al te lijden had: ze werd vergeleken met haar schoonmoeder. Dat is volkomen onterecht, want ze is zelf ook een interessante vrouw. Ik wist al een tijdje dat het boek ‘in de pen’ zat en ik heb echt de dagen afgeteld tot het er was.

Ursula Philippota van Raesfelt (1643-1721)

Ursula Philippota werd geboren als tweede dochter op Kasteel Middachten. Het eerste kind van haar ouders overleed al voor Philippota geboren werd. Na twee jongere zusjes, waarvan er één ook weer vroeg overlijdt, volgt er eindelijk een jongetje: de erfgenaam! Helaas wordt ook deze Willem niet volwassen en daardoor is Phlippota de erfdochter van het huis van haar vader: Middachten. Dat maakt haar een interessante huwelijkskandidaat en uiteindelijk zal ze trouwen met Godard van Reede van Ginkel, zoon van Amerongen.

De belangrijkste taak van Ursula Phlippota is natuurlijk het in stand houden van de dynastie en zorgen voor een erfgenaam. Zij en haar man krijgen uiteindelijk 15 kinderen, dus je zou zeggen dat dat wel snor zit. Van de vijftien kinderen zijn er zes jongens waarvan er één voor zijn eerste verjaardag overlijdt. Een deel van Philippota’s tragiek is dat haar schoonmoeder een dynamische, voortvarende en dominante vrouw is. Als goede 17e eeuwse vrouw moet Philippota naar haar man luisteren en als goede 17e eeuwse zoon luistert Godard naar zijn vader en bij diens afwezigheid naar zijn moeder. Voor een eigenzinnige tante als Phlippota moet dat niet makkelijk geweest zijn.

De dominante schoonmoeder

Die dominantie schoonmoeder, Margaretha Turnor, moet ook niet makkelijk voor de biografe geweest zijn. Margaretha is geweldig en de 500 brieven die haar man van haar kreeg zijn een bijzonder waardevolle bron over de 17e eeuw in het algemeen en over heel veel andere onderwerpen in het bijzonder. Uiteraard schreef ze ook over haar schoondochter, maar dat geeft wel een eenzijdig beeld van de persoon Philippota. In dit boek lukt het om Philippota ook haar eigen plek in de familie en in de geschiedenis in te nemen. En uiteraard heeft Margaretha Turnor daarin ook een belangrijke plek. Sterker nog, ook na haar dood heeft zij nog invloed op het doen en laten van Philippota.

Eén van de gevolgen waar Philippota mee worstelt is de scheiding in haar gezin tussen de katholieke en de protestante kinderen. Zelf is ze overtuigd katholiek, haar schoonfamilie is protestant. Een deel van haar kinderen wordt door haar schoonmoeder protestant opgevoed. De motivatie voor en de pijn van de scheiding is (uiteraard) niet puur religieus. Het gaat ook over de persoonlijke relaties, “Ons Soort Mensen” en dat je in de Republiek in de 17e eeuw als protestant nou eenmaal meer mogelijkheden had dan als katholiek. Schrijnend is ook dat de kinderen er in eerste instantie minder last van lijken te hebben en dat Philippota eigenlijk de tegenstelling groter maakt dan hij was.

Biografie van een familie

Dit boek is meer een familiekroniek dan een biografie. Het verhaal begint voor Philippota’s geboorte en de verhalen van haar kinderen gaan in het boek door na haar dood. Het is mooi dat daarin niet de meest dominante persoon centraal staat, maar een vrouw die weet wat ze wil, daarin niet echt haar plek kan vinden, maar ook niet weet hoe ze wat ze wil vorm moet geven. Het gaat over de mooie dingen, de droevige dingen en hoe die een persoon beïnvloeden. Het hele familieverhaal staat tegen de achtergrond van een woelige periode in de Republiek. In het Rampjaar (1672) moet Philippota vluchten met haar schoonmoeder en “haar goed” (het familiehuis Middachten) achterlaten. De jaren daarna blijft stadhouder Willem III in oorlog met Lodewijk XIV en zijn schoonvader James II. Haar man was de belangrijkste veldheer van Willem III en van vier van haar zoons hebben een militaire carrière. De “grote” geschiedenis drukt dus een belangrijk stempel op het leven van de familie en de schoonfamilie van Philippota.

Bronnen

Het boek leest als een roman, maar is toch goed gedocumenteerd boek. Het heeft een uitgebreide literatuurlijst en aan de basis ligt veel archiefonderzoek. Als je gewoon lekker een boek wilt lezen (want daar is dit boek ook erg geschikt voor!) is dat niet heel relevant, maar voor mensen als ik geeft het heel veel ruimte om door te onderzoeken en verder te lezen. Het leidt ook tot wat paniek, want wat ligt er nog verschrikkelijk veel om te onderzoeken! De noodzaak tot afbakening wordt daardoor wel pijnlijk duidelijk. Natuurlijk snap ik dat rationeel gezien wel, maar ik wil ook geen verhaal laten liggen…

Lezen!

Het feit dat je dit blog leest en in op deze pagina al tot hier gekomen bent, betekent eigenlijk gewoon dat je het boek wel moet lezen. Ik kan allemaal linkjes naar bol.com enzo neerzetten, maar bestel het vooral via de lokale boekhandel: De eigenzinnige erfdochter van Middachten dor Hermine Manschot-Tijdink.